Archiwum i Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku

15-077 Białystok
ul. Warszawska 48

tel. Portiernia: 85 - 732 40 40
tel. Dyrektor: 85 - 732 40 44
tel. Kustosz Archiwum: 85 - 732 40 41
tel. Kustosz Muzeum: 85 - 732 40 48
tel. Kierownik Archiwum Metrycznego: 85 - 732 40 51

e-mail archiwum: lp.laibihcra@baa
e-mail muzeum: lp.laibihcra@bam
web: www.archibial.pl/archiwum/

dyrektor
ks. dr Tadeusz Kasabuła

kustosz archiwum
ks. dr Adam Szot

kustosz muzeum
ks. mgr Zbigniew Gwiazdowski

kierownik archiwum metrycznego
ks. Ryszard Winkiewicz

Godziny pracy:
pon. 7.30-15.30, wt. 7.30-15.30, śr. 10.00-18.00, czw.7.30-15.30, pt. 7.30-15.30

Godziny zwiedzania wystaw muzealnych i korzystania z czytelni Archiwum
pon. 9.00-13.30, wt. 9.00-13.30, śr. 13.00-17.30, czw. 9.00-13.30, pt. 9.00-13.30

Archiwum Metryczne udostępnia księgi do poszukiwań dla celów genealogicznych w czwartki i piątki w godz. 9.30-12.00 po uprzednim kontakcie telefonicznym. Ponadto nieodzowna jest znajomość języka rosyjskiego, gdyż wiele metryk jest spisanych w tym języku. W poszukiwaniach genealogicznych można korzystać z ksiąg metrycznych z lat 1865-1911 (starszych ksiąg Archiwum Metryczne nie posiada, nowszych nie udostępnia z racji na ochronę danych osobowych).

Dni wolne od pracy w okresie od czerwca 2012 r. do lipca 2013 r.
Soboty i niedziele, dni ustawowo wolne od pracy oraz:
29 VI 2012 r. - Uroczystość Świętych Apostołów Piotra i Pawła
6 VIII 2012 r. - Święto Przemienienia Pańskiego
2 XI 2012 r. - Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych
16 XI 2012 r. - Uroczystość NMP Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia
24 XII 2012 r. - Wigilia Bożego Narodzenia
27 XII 2012 r. - Święto św. Jana Apostoła i Ewangelisty
13 II 2013 r. - Środa Popielcowa
4 III 2013 r. - Uroczystość św. Kazimierza
25 III 2013 r. - Uroczystość Zwiastowania Pańskiego
28 III 2013 r. - Wielki Czwartek
29 III 2013 r. - Wielki Piątek
2 IV 2013 r. - Wtorek Wielkanocny
20 V 2013 r. - Święto NMP Matki Kościoła

Dzieje Archiwum

Białystok stał się tymczasową siedzibą arcybiskupa metropolity wileńskiego w 1945 r. Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski został zmuszony do opuszczenia Wilna i przeniesienia stolicy arcybiskupstwa na południowo-zachodni skrawek archidiecezji wileńskiej - do Białegostoku. Tu po II wojnie światowej funkcjonowały urzędy i instytucje kościelne przeniesione z Wilna: Kuria Arcybiskupia, Sąd Arcybiskupi, Wydział Teologiczny Uniwersytetu Stefana Batorego, Wyższe Seminarium Duchowne, Kapituła Bazyliki Metropolitalnej Wileńskiej. Z upływem lat niektóre z nich uległy przekształceniu wskutek wykształcenia w Polsce odrębnej struktury administracji kościelnej. Największe zmiany nastąpiły po 1991 r. kiedy to papież Jan Paweł II podniósł Białystok do rangi stolicy diecezji, a następnie w 1992 r. - archidiecezji i metropolii. Kancelarie powyższych instytucji wytwarzały nowe akta i dokumenty. Zrodziła się konieczność prowadzenia już nie tylko kancelarii biskupiej, ale także założenia archiwum diecezjalnego tym bardziej, że rzeczą palącą stało się zachowanie od zniszczenia wiele cennych akt, w tym ksiąg metrycznych znajdujących się w parafiach diecezji.

Pierwsze próby zorganizowania archiwum diecezjalnego zostały podęte w 1975 r. przez administratora archidiecezji w Białymstoku, bp. Henryka Gulbinowicza,. Z jego inicjatywy profesorowie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Stanisław Litak i Wiesław Müller, uporządkowali księgozbiór i archiwum parafii pw. Wniebowzięcia NMP (prokatedralnej) w Białymstoku.

Chociaż bp E. Kisiel, powołując na stanowisko dyrektora Archiwum Diecezjalnego w Białymstoku ks. dr. Tadeusza Krahela dokumentu erekcyjnego nie wystawił, to jednak datę jego nominacji z 25 października 1980 r. należy uznać za początek funkcjonowania tegoż archiwum.

Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku przez długie lata borykało się z problemami lokalowymi. Pierwotną bazę materiałową dla archiwum stanowiły akta zgromadzone w salce nad zakrystią kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (prokatedry białostockiej). W 1975 r. zgromadzone tam archiwalia i książki zostały przeniesione do pomieszczeń na jednej z dwóch wież kościoła i do przylegającej doń galerii nad nawą boczną. W 1979 r. na polecenie bp. E. Kisiela materiały archiwalne zostały przewiezione z prokatedry i umieszczone w dwóch salach w budynku Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku. Pokaźny zbiór starodruków (ok. 1200 woluminów) został przekazany Bibliotece AWSD, gdzie do dnia dzisiejszego jest przechowywany. Mianowanie dyrektorem archiwum ks. T. Krahela w 1980 r. stworzyło możliwość udostępniania zbiorów naukowcom i innym zainteresowanym osobom, zwłaszcza alumnom seminarium duchownego piszącym prace magisterskie i dyplomowe.

Dzięki życzliwości zarządu AWSD w Białymstoku, które przystępując do budowy gmachu biblioteki w latach 1994-1998 uwzględniły jednocześnie potrzeby archiwum, jedno skrzydło budowanego obiektu przeznaczono specjalnie na Archiwum Archidiecezjalne. Archiwalia przeniesiono do nowych pomieszczeń w 1998 r. Na archiwum składały się cztery kondygnacje pomieszczeń magazynowych, pracownia archiwalna i gabinet dyrektora. Czytelnia była wspólna dla archiwum i biblioteki i tam też udostępniano zainteresowanym archiwalia.

Ks. dr T. Krahel zadbał również o wyposażenie pracowni archiwalnej. Za fundusze uzyskane z "Renovabis" zakupiono komputer z drukarką, kserokopiarkę i czytnik do mikrofilmów. Gabinet dyrektora urządzono w ramach projektu wyposażania biblioteki seminaryjnej. W pomieszczeniach magazynowych wykorzystano stare regały.

Dnia 1 marca 2001 r. nowym dyrektorem Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku został ks. dr Adam Szot. Od tego dnia archiwum stało się instytucją kościelną, z której naukowcy i badacze przeszłości mogli korzystać codziennie.
Od sierpnia 2001 r. na jednej z kondygnacji archiwum umieszczono, przeniesione z budynku Kurii Metropolitalnej Białostockiej, Archiwum Metryczne z zespołem odpisów akt metrycznych z terenu Archidiecezji Białostockiej. Stanowiło ono samodzielną jednostkę, a w ramach Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku nosiło nazwę "Dział Metryczny". Jej kierownikiem został mianowany ks. Ryszard Winkiewicz.

Dnia 5 czerwca 2012 r. abp Edward Ozorowski, metropolita białostocki, poświęcił nowy gmach Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku. Wraz z Marszałkiem Województwa Podlaskiego i Prezydentem Miasta Białegostoku dokonano symbolicznego otwarcia nowej instytucji kulturalno-naukowo-dydaktycznej. Uczestnicy uroczystości zapoznali się z dwiema wystawami, które zostały przygotowane i zaprezentowane w pomieszczeniach muzealnych. Goście mieli okazję zwiedzić cały obiekt z magazynami, czytelniami i pracownią digitalizacji włącznie.

Dyrektorem nowej placówki Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku został ks. dr Tadeusz Kasabuła, kustoszem Archiwum - ks. dr Adam Szot, zaś kustoszem Muzeum - ks. mgr Zbigniew Gwiazdowski.

Zasób Archiwum

Metropolita wileński abp Romuald Jałbrzykowski opuszczając w 1945 r. Wilno nie zabrał ze sobą archiwum archidiecezjalnego. Wszystkie materiały archiwalne dotyczące Wilna, Wileńszczyzny i (Archi)diecezji Wileńskiej od chwili jej powstania aż do czasu II wojny światowej, pozostały w mieście nad Wilią. Obecnie mieszczą się one (w zdecydowanej większości) w następujących ośrodkach naukowych Wilna:

Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk), gdzie w dziale rękopisów znajdują się zespoły:

dokumenty pergaminowe Kapituły Wileńskiej (lata 1387-1922), 440 jedn. inw. - sygn. F 6;
akta Kapituły Wileńskiej (lata 1391-1940), 27 511 jedn. inw. - sygn. F 43;
akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1388-1940), 1 022 jedn. inw. - sygn. F 44;
akta Kurii Metropolitalnej Wileńskiej (lata 1391-1944), ponad 100 000 jedn. inw. - sygn. F 318.

Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas (Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne), gdzie znajdują się zespoły:

akta Wileńskiej Rzymskokatolickiej Kurii Metropolitalnej (lata 1468-1940), 28 694 jedn. inw. - sygn. F 694;
akta Rzymskokatolickiego Konsystorza Duchownego Biskupstwa Wileńskiego (lata 1391-1915), 45 339 jedn. inw. - sygn. F 604.

Vilniaus Universiteto Biblioteka (Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego), gdzie w dziale rękopisów pod sygnaturą F 57, w szafach oznaczonych symbolami B 53 i B 54 znajduję się materiał archiwalny dotyczący diecezji wileńskiej różnej proweniencji, głównie z okresu przedrozbiorowego i z wieku XIX.

Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku składa się z dwóch działów: Archiwum Historycznego i Archiwum Metrycznego.

Dział Historyczny

Na zasób Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku - Dział Historyczny składają się archiwalia przeniesione z archiwum zlokalizowanym w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Białymstoku, przekazywane przez różnego rodzaju instytucje kościelne i zwożone z terenu archidiecezji archiwa parafialne.

Z zespołów archiwalnych należy wymienić:

oryginalne dokumenty z okresu staropolskiego (najstarsza z początku XVI w.);
akta poszczególnych parafii (ogółem kilkanaście zespołów);
akta klasztoru w Klimówce (XVII-XIX w.);
akta archidiakonatu i dekanatu białostockiego z XIX w.;
fragmenty archiwaliów wileńskich dotyczących czasów II wojny św., Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i wileńskiego Seminarium Duchownego;
Archiwum Kurii Arcybiskupiej w Białymstoku (od 1945 r.);
część archiwaliów Archidiecezjalnego Wyższego Seminarium Duchownego w Białymstoku (od 1945 r.);
materiały po zmarłych biskupach: m. in. po abp. Romualdzie Jałbrzykowskim, abp. Edwardzie Kisielu, bp. Adamie Sawickim, bp. Władysławie Suszyńskim, oraz księżach: Henryku Hlebowiczu, bł. Michale Sopoćko, Witoldzie Pietkunie, Mieczysławie Paszkiewiczu, Kazimierzu Kułaku, Kazimierzu Kułakowskim, Janie Pankiewiczu, Cezarym Potockim, Stanisławie Andrukiewiczu, Jerzym Gisztarowiczu i in.

Archiwum posiada także fragmenty archiwaliów parafii z dawnej archidiecezji wileńskiej (obecnie leżących na terenach Litwy i Białorusi), wspomnienia i pamiętniki księży diecezji wileńskiej, zbiór kartograficzny i fotograficzny, a także "drobiazgi" różnego pochodzenia kwalifikujące się do działu "Varia".
Jednostki archiwalne w poszczególnych zespołach nie otrzymały jeszcze swoich sygnatur i nie zostały skatalogowane. Porządkowanie akt trwa, ale upłynie jeszcze trochę czasu zanim zostaną sporządzone pomoce archiwalne w postaci inwentarzy, skorowidzów, indeksów, czy katalogów. Docelowym zamierzeniem jest sporządzenie i wydanie przewodnika po zespołach Archiwum Archidiecezjalnego w Białymstoku, oraz digitalizacja i archiwizacja na mikrofilmach całości zasobu.

Dział Metryczny

Archiwum Metryczne Kurii Metropolitalnej Białostockiej

UWAGA: Archiwum Metryczne w terminach 1-19.07 oraz 29.07-9.08.2013 nie udostępnia swoich zbiorów do celów genealogicznych!

Archiwum Metryczne posiada odpisy aktów chrztu, ślubu i zgonu z poszczególnych parafii. Co roku, w terminie do końca marca, każda parafia ma obowiązek przekazać duplikaty aktów metrycznych z poprzedniego roku. Odpisy układane są według dekanatów i oprawiane w jedną księgę.

Archiwum Metryczne posiada odpisy ksiąg metrycznych (w sumie 1 041 woluminów) od 1865 r. do roku bieżącego. Odpisy są ułożone według następujących dekanatów:

Dekanat Białystok - 430 ksiąg;
Dekanat Korycin - 64 księgi;
Dekanat Krynki - 81 ksiąg;
Dekanat Knyszyn - 93 księgi;
Dekanat Dąbrowa Białostocka - 74 księgi;
Dekanat Sokółka - 182 księgi;
Dekanat Grodno - (1865-1937) - 92 księgi;
Dekanat Łunna - (1922-1937) - 25 ksiąg;

Księża proboszczowie mają obowiązek dokonania adnotacji o zawarciu małżeństwa w oryginalnych księgach metrycznych, a "ne temere" odesłać do Archiwum Metrycznego Kurii Metropolitalnej. Dokonuje się też adnotacji o przyjęciu sakramentu bierzmowania, przyjętych święceniach kapłańskich i złożonych ślubach zakonnych. Zapisywane są też dekrety Sądu Arcybiskupiego o stwierdzeniu nieważności małżeństwa.

Księgozbiór podręczny

W czytelni Archiwum można korzystać z podręcznego księgozbioru.

Oprac. ks. Adam Szot

Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku

Dzieje

Muzeum Archidiecezjalne w Białymstoku zostało powołane do życia przez abp. Stanisława Szymeckiego, metropolitę białostockiego, 25 września 2000 r. Działalność Muzeum, ze względu na brak lokalu, ograniczała się do prowadzenia prac konserwatorskich oraz kwerendy w poszczególnych parafiach Archidiecezji Białostockiej, połączonej z akcją znakowania ruchomych obiektów zabytkowych w porozumieniu ze służbami konserwatorskimi i policją. Kwerenda pozwoliła na poznanie i przygotowanie wstępnych danych o zasobach obiektów zabytkowych w zbiorach parafii i innych instytucji kościelnych.

Dnia 5 czerwca 2012 r. abp Edward Ozorowski, metropolita białostocki, poświęcił nowy gmach Archiwum i Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku. Działalność Muzeum w nowym lokum zainaugurowały dwie wystawy: "Kult Eucharystyczny na Białostocczyźnie" i "Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski - pomiędzy Łomżą, Wilnem i Białymstokiem".

Zbiory

Muzeum przechowuje, zabezpiecza i konserwuje zabytki sztuki religijnej, oraz pamiątki życia i kultury religijnej, przechowuje plany, projekty, makiety, fotografie obiektów sakralnych i kościelnych; inwentaryzuje zbiory muzealne i opracowuje je naukowo; organizuje wystawy muzealne; udostępnia materiały muzealne osobom i instytucjom kościelnym, naukowym oraz innym w granicach przewidzianych przez Regulamin Archiwum i Muzeum oraz sprawuje nadzór nad zabytkami na terenie Archidiecezji Białostockiej.

W skład zasobu Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku wchodzą: zbiory fotograficzne, kartograficzne i nowych nośników informacji; archiwalia; zabytki sztuki sakralnej oraz pamiątki życia i kultury religijnej z terenu Archidiecezji Białostockiej przekazane do Muzeum Archidiecezjalnego w Białymstoku na własność lub w depozyt. Muzeum gromadzi też współczesną polską sztukę sakralną, szczególnie artystów działających na Podlasiu.

Oprac. ks. Zbigniew Gwiazdowski

MASS-MEDIA