Parafia Wniebowzięcia NMP (Katedra)

Do parafii należą:

ulice Białegostoku: Akademicka, Augustowska, Biała, Białówny, Curie-Skłodowskiej, Czackiego, Kalinowskiego (2 i 4), Kilińskiego, Konopnickiej, Kościelna, Krasińskiego, Legionowa, Liniarskiego, Lipowa (parzyste do 14, nieparzyste do 29), Malmeda, Mickiewicza (nieparzyste 7-41), św. Mikołaja (6a, 7a, 7), Młynowa (2, 4, 12a, 18, 20), Nowy Świat, Ogrodowa (10a), Orla, Orzeszkowej (nieparzyste do 17, parzyste do 28), Pałacowa (4), Piękna (1), Al. Piłsudskiego (parzyste 24-44), Piotrkowska, Plac Jana Pawła II, Rynek Kościuszki, Sienkiewicza (1-9, 2-44), Spółdzielcza, Suraska, Świętojańska (13a-19, 18-32), Warszawska (1-13, 14-22), Waszyngtona (1-11, 6-18), Wojskowa, Zamenhofa.

Rys historyczny:

Pierwszy kościół w Białymstoku zbudowali przed 1547 r. właściciele miejscowych dóbr, Raczkowicze. Wtedy też powstała uposażona przez nich parafia. Dziejów tej świątyni i początków zaistniałej przy niej placówki duszpasterskiej, z braku źródeł, nie sposób dziś odtworzyć. Faktem jest, że wkrótce kolejny właściciel Białegostoku, Piotr Wiesiołowski, marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, ufundował w 1581 r. nowy kościół, drewniany, pod wezwaniem Trójcy Świętej.
Budowę kolejnej świątyni w Białymstoku, tym razem murowanej, pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, rozpoczęli Wiesiołowscy w 1617 r. Ta najstarsza z istniejących w Białymstoku, późnorenesansowa orientowana świątynia, posiada jednonawowy korpus przedłużony o nieistniejące już, węższe prezbiterium. W latach 1750?1752 świątynię przebudowano i wyposażono w stylu barokowym. Polichromie z 1751 r. wykonał Antoni Herliczka. W ołtarzu głównym wisi obraz Wniebowzięcia NMP pędzla Augustyna Mirysa. Rzeźby św. Piotra i Pawła z 1751 r. są autorstwa Jakuba Fontany lub Jana Jakuba Plerscha. Świątynia pełniła rolę rodowego mauzoleum Branickich. Kościół ten, po pewnych uzupełnieniach i korektach architektonicznych, przetrwał do czasów współczesnych i dziś funkcjonuje jako tzw. stary kościół farny.
Pod koniec XVII w. Białystok miał już nowych właścicieli - ród Branickich. W 1746 r. Jan Klemens Branicki zbudował murowaną plebanię i sprowadził do Białegostoku duchownych ze Zgromadzenia Księży Wspólnego Życia (zwanych też komunistami lub bartoszkami), którzy przez pół wieku zarządzali parafią i prowadzili duszpasterstwo.
W 1750 r. na terenie parafii, z fundacji Branickiego zbudowano kaplicę murowaną pod wezwaniem św. Rocha, a w 1765 r. - kaplicę pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. W 1768 r. J. K. Branicki, już jako hetman wielki koronny i wojewoda krakowski, sprowadził do Białegostoku Siostry Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo (szarytki) i ufundował im szpital do opieki nad chorymi i ubogimi. Siostry przebywały tu bez mała sto lat, po czym zostały w 1864 r. wydalone przez władze carskie. Powróciły do Białegostoku dopiero w 1923 r.
Po III rozbiorze kraju, Białystok znalazł się w granicach zaboru pruskiego. W 1799 r. został włączony do utworzonej właśnie diecezji wigierskiej. Dziesięć lat rządów pruskich był okresem najbardziej intensywnego rozwoju Białegostoku, który teraz dopiero zaczął funkcjonować jako miasto, we współczesnym tego słowa znaczeniu. Wówczas też stał się centrum administracji państwowej i stolicą dekanatu. W roku 1806 r. wdowa po hetmanie, Izabela Branicka, sprowadziła do Białegostoku Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo, którzy przejęli w zarząd parafię i prowadzili duszpasterstwo. W latach 1820-1843 otworzyli także seminarium duchowne, kształcące duchownych dla archidiakonatu białostockiego. Przestało ono istnieć wraz z przepędzeniem księży misjonarzy przez rząd carski.
Po włączeniu w 1807 r. do Imperium Rosyjskiego, Białystok stał się stolicą utworzonego jeszcze przez Napoleona I obwodu białostockiego. Jako miasto przygraniczne Cesarstwa Rosyjskiego, ze względów handlowo-celnych, stało się znaczącym ośrodkiem przemysłu włókienniczego. Przybywało ludności i mały kościół parafialny był stanowczo za mały dla dużej i ciągle powiększającej się liczebnie parafii. W latach sześćdziesiątych XIX stulecia po raz pierwszy podjęto zabiegi, mające na celu uzyskanie pozwolenia na budowę nowego kościoła w Białymstoku. Starania te, wobec wrogiej postawy władz carskich, nie przyniosły żadnych efektów. Po kolejnej próbie, podjętej tym razem przez dziekana i proboszcza białostockiego, ks. Wilhelma Szwarca, wobec skierowanej w 1896 r. do władz carskich solidnie uzasadnionej petycji, otrzymano zgodę jedynie na powiększenie istniejącego już kościoła farnego. Plan "rozbudowy" sporządził najbardziej znany i kompetentny wówczas architekt Józef Pius Dziekoński. W rezultacie, do dotychczasowej, niewielkiej świątyni "dobudowano" w latach 1900-1905 wielką bazylikę w stylu neogotyku wiślano-bałtyckiego. Monumentalna świątynia, będąca repliką kościoła św. Floriana na Pradze w Warszawie, świadomie przywoływała motywy dawnej średniowiecznej architektury polskiej.
Zasadnicze prace budowlane ukończono w 1905 r. i w tym samym roku budowlę poświęcono. Prace wykończeniowe wraz z wyposażaniem wnętrza trwały zasadniczo do I wojny światowej. Kościół uroczyście konsekrowano dopiero w 1931 r.
Działania wojenne II wojny światowej nie zniszczyły świątyni. W czasie frontu w 1944 r. do jej uratowania przed pożarem przyczyniła się grupa osób z dziekanem białostockim, ks. Aleksandrem Chodyką na czele. Po przejściu frontu spośród całkowicie wypalonego i zburzonego śródmieścia Białegostoku ocalała jedynie białostocka fara i kościół św. Rocha.
W 1977 r. z inicjatywy bp. Edwarda Kisiela, w lewym ramieniu transeptu urządzono kaplicę Matki Bożej Ostrobramskiej, umieszczając w niej kopię obrazu z Ostrej Bramy autorstwa Łucji Bałzukiewiczówny. Kaplicę tę poświęcił kardynał Karol Wojtyła 27 listopada 1977 r. Biskup E. Kisiel podjął też starania o koronację obrazu koronami papieskim. Gdy przygotowania do aktu koronacji były w zasadzie gotowe, bp E. Kisiel zmarł. Uroczystości koronacji białostockiego wizerunku Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia miały miejsce 5 czerwca 1995 r.
Po osiedleniu się w Białymstoku abp. Romualda Jałbrzykowskiego Białystok wybrano na tymczasową, zastępczą stolicę archidiecezji wileńskiej. Kościół farny w latach 1945-1991 spełniał funkcję prokatedry. W roku 1985 papież Jan Paweł II podniósł świątynię do godności bazyliki mniejszej, a 5 czerwca 1991 r., powołując do życia diecezję białostocką, ustanowił ją katedrą. Decyzję tę potwierdziła Stolica Apostolska bullą cyrkumskrypcyjną "Totus tuus Poloniae populus" z 25 marca 1992 r.
W latach 1977-1984 zbudowano nową plebanię. Dotychczasowa XVIII-wieczna pełniąca tę funkcję budowla została przekazana na potrzeby Kurii Arcybiskupiej, a obecnie, po przebudowie i adaptacji, jest rezydencją arcybiskupów białostockich. Od 1977 r. proboszczem parafii był ks. Antoni Lićwinko, który przeprowadził liczne prace budowlane, restauracyjne i konserwatorskie zarówno w katedrze, jak i w starym kościele.
W starym kościele od 1980 r. począwszy przeprowadził remont kapitalny i konserwację wewnętrznego wystroju. Odkryto tam wówczas krypty grobowe i przebudowano je na krypty arcybiskupów białostockich. Złożono w nich już w 1985 r. doczesne szczątki arcybiskupa mohylewskiego, a wcześniej biskupa wileńskiego, Edwarda Roppa oraz w roku 1993 ciało pierwszego metropolity białostockiego, abp. Edwarda Kisiela. Nie sposób, nawet w skrócie wymienić wszystkich robót budowlanych, restauracyjnych i remontowych przeprowadzonych w katedrze białostockiej. Do ważniejszych tego rodzaju prac należy niewątpliwie dokonana w ostatnich latach wymiana więźby dachowej i poszycia dachu, gruntowna konserwacja ołtarza głównego i ołtarza Chrystusa Ukrzyżowanego, przebudowa prezbiterium oraz odnowienie ołtarza Matki Boskiej Częstochowskiej. Poważnym przedsięwzięciem ostatnich lat jest montaż witraży w kaplicach Matki Boskiej Ostrobramskiej i Matki Boskiej Częstochowskiej
Obecny proboszcz katedry i parafii, ks. Henryk Żukowski, od 2008 r. kontynuuje dzieło swych poprzedników, z troską pochylając się nad każdą potrzebą matki wszystkich świątyń archidiecezji. We wszystkich oknach w obu nawach bocznych świątyni zamontowano witraże, zakonserwowano ołtarz św. Antoniego, zbudowano ołtarz św. Jana Pawła II, odnowiono tympanony w portalu głównym świątyni. Podjęto remont spękanych sklepień budynku katedry i malowanie całej świątyni. Zatroszczono się o otoczenie katedry: remont muru oporowego wraz z ustawieniem balustrady, przebudowa sal katechetycznych, ułożenie nawierzchni granitowych przy katedrze.

Kaplice na terenie parafii:

Kaplica cmentarna pw. Chrystusa Zbawiciela, zbudowana w latach 1887-1890 dzięki staraniom dziekana białostockiego ks. Wilhelma Szwarca. W 1978 r. dobudowano od frontu do kaplicy prowizoryczną wiatę o konstrukcji stalowej - w 2013 r. w jej miejsce wstawiono nową konstrukcję, wymieniono poszycie dachowe i odnowiono elewację. Administracja cmentarza - ul. Raginisa 8, 15-161 Białystok.

Kaplica w domu zakonnym Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo, Rynek Kościuszki 5, 15-091 Białystok.

Kaplica w domu zakonnym Zgromadzenia Służebnic Matki Dobrego Pasterza, ul. Orzeszkowej 5, 15-083 Białystok.

Kaplica w budynku parafialnym, erygowana w 1999 r. Rynek Kościuszki 2, 15-087 Białystok.

Kaplica pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Wojewódzkim Szpitalu im. J. Śniadeckiego, ul. M. Curie-Skłodowskiej erygowana 12 kwietnia 1981 r.

Kaplica pw. Miłosierdzia Bożego w Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym, ul. M. Curie-Skłodowskiej erygowana w 1980 r.

Kaplica pw. Matki Bożej Miłosierdzia w specjalistycznym Onkologicznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Białymstoku, ul. Ogrodowa 12, erygowana 27 marca 1983 r.

Kaplica pw. Dzieciątka Jezus w Dziecięcym Szpitalu Klinicznym w Białymstoku, ul. Waszyngtona 17, erygowana 19 grudnia 1993 r.

Kaplica w budynku plebanii erygowana w 2005 r.

Domy zakonne na terenie parafii:

Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego ? Paulo, ul. Rynek Kościuszki 5, 15-091 Białystok, tel. 85-732-41-12

Zgromadzenie Służebnic Matki Dobrego Pasterza, ul. Orzeszkowej 5, 15-083 Białystok, tel. 85-732-97-15

Cmentarz grzebalny:

2,5 km od kościoła parafialnego, założony w 1886 r., powiększony w 1949 r., powierzchnia około 20 ha.